اندیشه سیاسی علامه طباطبایی

Authors

مصطفی زهرایی

abstract

آن‏گونه که از آثار علامه طباطبایی مشهود است، وی دو مشکل اساسی را در جامعه ایرانی روزگار خویش در رأس دیگر مسائل می‏دید. اولین مشکل این بود که حکومتهای موجود در تاریخ این مرزوبوم از این که دین، مباحث اجتماعی و سیاسی را در بین مردم مطرح کند پرهیز داشته به هر طریق ممکن با این کار مقابله می‏کرده‏اند. مسأله دوم این‏که جامعه آن روز، جامعه‏ای غربزده و مقلد غرب بوده است. علامه این دو مسأله را به‏روشنی و به صراحت در عبارات زیر بیان می‏کنند:      «ما شرقی هستیم و تا آنجا که از تاریخ نیاکان و پیشینیان خود به یاد داریم و شاید به هزارها سال سر زند، محیطهای اجتماعی گذشته که بر ما حکومت کرده، هرگز به ما آزادی فکری و خاصه در مسائل علمی مربوط به اجتماع نداده روزنه کوچکی هم که در مدت بسیار کمی در صدر اسلام به دست شارع اسلام بر روی ما باز شده و مانند سپیده صبح به دنبال خود روز روشنی را نوید می‏داد، در  علامه طباطبایی(ره) دو مشکل اساسی را در جامعه ایرانی روزگار خویش در رأس دیگر مسائل می‏دید. اولین مشکل این بود که حکومتهای موجود در تاریخ این مرزوبوم از این‏که دین مباحث اجتماعی و سیاسی را در بین مردم مطرح کند پرهیز داشته و به هر طریق ممکن با این کار مقابله می‏کرده‏اند. مسأله دوم این‏که جامعه آن روز، جامعه‏ای غربزده و مقلد غرب بوده است.   اثر حوادث تاریک و توفانهای طبیعی و مصنوعی که به دست یک عده خودخواه و سودپرست به‏وجود آمد، دوباره پشت پرده تاریکی رفت و باز ما ماندیم و اسارت و بردگی، ما ماندیم و تازیانه و دم شمشیر و چوبه دار و گوشه زندانهای تاریک و شکنجه‏های جهنمی و محیطهای مرگبار، ما ماندیم و وظیفه باستانی «بله بله»، «لبیک» و «سعدیک»...آن‏که بسیار زرنگ بود همین اندازه می‏توانست مقدسات مذهبی خود را دست نخورده نگه داشته بایگانی کند و اتفاقا حکومتهای وقت و سایر گردانندگان اجتماع برای جلوگیری از بحث آزاد از این رویه استقبال می‏کردند.      هفتصد سال بود که کتب ریاضی خواجه نصیرالدین طوسی و خدمات فرهنگی وی نصب العین ما بود و خبری نبود. ولی پیرو یادبودهایی که اروپاییان از دانشمندان خود نمودند، ما نیز برای آن، هزاره و برای این هفتصدمین سال گرفتیم. متجاوز از سه قرن بود که مکتب فلسفی صدرالمتألهین در ایران دایر بود و نظریه‏های فلسفی او مورد إفاده و استفاده بود و از یک طرف سالهاست که دانشگاه تهران تأسیس شده و با تشریفات خیره کننده به تدریس فلسفه می‏پردازد ولی وقتی چند سال پیش یک نفر از مستشرقین در دانشگاه، از کنفرانس ملاصدرا تمجید کرده و از مکتب فلسفی او تقدیر نمود غوغای بی‏سابقه‏ای در دانشگاه در خصوص شخصیت او و مکتب فلسفی وی به‏راه افتاد. اینها از نظایر آن، نمونه‏هایی است که به‏خوبی موقعیت اجتماعی جهانی و هویت شخصیت فکری ما را روشن ساخته نشان می‏دهد که شخصیت فکری ما طفیلی دیگران می‏باشد و آنچه از ثروت فکری، از دزد جا مانده نصیب رمال گردیده است.      ... در این چند سال اخیر، یعنی پس از جنگ جهانی دوم، دانشمندان غرب با حرارت خاصی به بحث و کنجکاوی در ادیان و مذاهب پرداخته محصول بررسیهای خود را همه روز منتشر می‏سازند و البته ما نیز به موجب حس تقلید و تبعیت ـ که گفته شد ـ کم و بیش در همان خط سیر افتاده یک رشته پرسشهای مربوط به دین مقدس اسلام را مورد بحث و گفتگو قرار می‏دهیم.»(1)      با توجه به دو قسمت ذکر شده مشخص می‏شود که علامه طباطبایی به دنبال آزادی فکری، خاصه در مسائل علمی مربوط به اجتماع و حکومت و به‏وجود آمدن وضعیتی مشابه آنچه در صدر اسلام وجود داشت، بوده است. اکنون جا دارد تا وارد نظریه علامه و به عبارت دیگر راه حل وی شویم و برای روشن شدن مطلب در ابتدا روش وی را مورد بحث قرار می‏دهیم.

Upgrade to premium to download articles

Sign up to access the full text

Already have an account?login

similar resources

کارکرد نظریه ادراکات اعتباری در اندیشه سیاسی- اجتماعی علامه طباطبایی

  اندیشه سیاسی- اجتماعی علامه طباطبایی با توجه به عمق و وسعتی که دارد می تواند راهگشای بسیاری از مسائل سیاسی دوره کنونی در جوامع مختلف باشد. یکی از مهمترین مبانی تفکر فلسفی علامه طباطبایی که اندیشه سیاسی- اجتماعی ایشان را متاثر ساخته است و به نوعی جهت نگاه علامه را تعیین می کند نظریه ادراکات اعتباری است. در این مقاله با توجه به اهمیت و ضرورت طرح اندیشه سیاسی- اجتماعی علامه و مبانی آن سعی شده اس...

full text

کارویژه‏ های نظام سیاسی اسلام در اندیشه سیاسی علامه طباطبایی (ره)

کارکرد نظام سیاسی از منظر علامه طباطبایی در سه محور نهاد رهبری و مرکز تصمیم ‏گیری نظام سیاسی، سپس دامنه و قلمرو قدرت در بخش حوزه عمومی و خصوصی و سرانجام شیوه و جهت جریان قدرت در نظام سیاسی مورد بررسی قرار می گیرد. در محور اول نقش رهبری و مرکز تصمیم‌گیری است که از نظر علامه حاکم و رهبر جامعه در امور داخلی و خارجی نظام سیاسی تصمیم‌گیرنده نهایی است؛ ولی شور و مشورت با مردم قبل از تصمیم‏ گیری جنبه ...

full text

مساله‌گی جنسیت در اندیشه علامه طباطبایی

تفکیک «جنس» و «جنسیت» از مبنایی‌ترین انگاره‌های فمینیستی تلقی شده است. فمینیست‌ها بر این اساس، ادعای برساخت‌بودن بسیاری از ویژگی‌های زنانه را که طبیعی تلقی می‌شدند، مطرح نموده و نظریه‌های انتقادی و هنجارین خود را در راستای رفع فروتری زنان، پایه‌گذاری می‌کنند. بر این اساس، برخی برنامه‌ریزان حوزه مطالعات زنان ایران، در مورد اندیشمندانی مانند علامه طباطباییره ادعا می‌کنند که؛ چون جنسیت مسئله مدنظر...

full text

برون رفت علامه طباطبایی از مشکله رجعت در اندیشه صدرایی

بر اساس قواعد فلسفی حکمت متعالیه، به ویژه در باب حرکت جوهری و نفس شناسی، بازگشت به زندگی دنیوی پس از مرگ امری دور از نظر است؛ از این رو، ابطال تناسخ در شبکه مفاهیم صدرایی امری آسان‌یاب خواهد بود، به ویژه زمانی که قاعده امتناع تراجع را در نظر بگیریم. اما وقتی به نصوص دینی اسلامی رجوع کنیم نوعی از بازگشت به زندگی دنیوی را می‌بینیم که غیر از تناسخ است و عموم مسلمانان، به ویژه شیعیان به آن معتقدند ...

full text

My Resources

Save resource for easier access later


Journal title:
فصلنامه علمی پژوهشی علوم سیاسی

Publisher: دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

ISSN

volume 1

issue سال اول - شماره اول - تابستان 77 1998

Keywords

Hosted on Doprax cloud platform doprax.com

copyright © 2015-2023